Wieś Osuchy położona jest w powiecie biłgorajskim w gminie Łukowa, nad brzegami rzeki Tanwi. To tutaj na brzegu Puszczy Solskiej znajduje się cmentarz żołnierzy poległych w największej bitwie partyzanckiej w czasie II. wojny światowej zwanej bitwą pod Osuchami. W Osuchach znajduje się największy cmentarz partyzancki nie tylko w Polsce, ale i w Europie.
Jak do tego doszło ?
W czerwcu 1944 r. Lubelszczyzna i Zamojszczyzna stały się miejscami wielkich niemieckich akcji, których celem było zniszczenie ugrupowań partyzanckich znajdujących się na tym terenie. Duża liczba oddziałów partyzanckich dosłownie paraliżowała cały niemiecki transport, nie pozwalała Niemcom dostać się do wsi i miasteczek; nie można było z gospodarstw ściągać kontyngentów, a w końcowej fazie oddziały te stanowiły duże zagrożenie dla wycofujących się wojsk niemieckich przed Armią Czerwoną. Między 11. a 15. czerwca Niemcy przeprowadzili w lasach Janowskich akcję Sturmwind I przeciw polskiej i sowieckiej partyzantce. Jej punktem kulminacyjnym była największa zwycięska bitwa partyzancka na Porytowym Wzgórzu,/https://tg.zsku-rzeszow.edu.pl/najwieksza-bitwa-patryzancka-na-porytowym-wgorzu-na-ziemiach-polskich-i-w-europie-opracowal-jerzy-moskal/ gdzie ponad 3 tysiące partyzantów stawiło dzielny opór wielokrotnie silniejszym i doskonale uzbrojonym siłom niemieckim. Po jednym dniu walk z małymi stratami udało się im wydostać z okrążenia. Główna część zgrupowania przedostała się do Puszczy Solskiej, gdzie stacjonowały już oddziały partyzanckie inspektoratu Zamojskiego Armii Krajowej, skoncentrowane na potrzeby akcji „Burza”. Po wyjściu oddziałów partyzanckich z okrążenia, Niemcy przegrupowali swoje jednostki i 16. czerwca rozpoczęli drugi etap akcji pod nazwą Sturmwind II. Do przeprowadzenia tej akcji Niemcy użyli ogromnej ilości żołnierzy Wermachtu, SS, jednostek pancernych i lotniczych – w sumie ponad 30 tys. żołnierzy. Całą operacją po stronie niemieckiej dowodził dowódca Okręgu Wojskowego Generalnego Gubernatorstwa gen. Haenicke. Wewnątrz tego kotła znalazło się ok.1000 żołnierzy zgrupowania Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich pod dowództwem mjr. Edwarda Markiewicza ps. „Kalina”, a także oddziały Armii Ludowej oraz partyzantka sowiecka w sile ok. 5 tys. żołnierzy. Jednak dowódcy poszczególnych ugrupowań ,mimo prób, nie doszli między sobą do porozumienia. Wskutek tego poszczególne oddziały walczyły samodzielnie. Po ciężkich walkach ,z dużymi stratami, oddziałom radzieckim udało się wyjść z okrążenia. Mimo podejmowanych prób porozumienia się oddziały AK i BCH nie przebijały się razem z oddziałami radzieckimi, tylko dalej pozostały w kotle. Mjr „Kalina” wydał swoim oddziałom rozkaz zaszycia się w głąb puszczy licząc na to, że w tak trudnym terenie oddziały niemieckie odstąpią od uderzenia. Niemcy zaczęli z coraz większą determinacją zacieśniać pierścień okrążenia wokół oddziałów partyzanckich. Mjr „Kalina”, zdając sobie sprawę z beznadziejnej sytuacji, doznał załamania nerwowego i odebrał sobie życie. Dowództwo po nim przejął jego zastępca rtm. Mieczysław Rakoczy ps. „Miecz”, który po kilku godzinach szybko przekazał je por. Konradowi Bartoszewskiemu ps. „Wir”, który podjął decyzję przerwania okrążenia w okolicach wsi Osuchy. Całe zgrupowanie por. „Wir” podzielił na mniejsze oddziały, które przystąpiły do walki w dniu 25. czerwca. Jednak ich atak na pozycje niemieckie potrójnej linii obrony, zakończył się klęską, a resztki oddziałów wycofały się w głąb lasów. Jedynie oddziałowi por. „Wira” udało się wydostać z okrążenia, ale jego oddział okupił to bardzo dużymi stratami w ludziach. Partyzanci, którym nie udało się wyjść z okrążenia, zostali zepchnięci na bagno, gdzie próbowali stawiać opór . Ci, którzy nie zostali rozbici w poprzednich walkach – oddziały „Rysia” oraz garstka oddziałów „Burzy”, „Topora”, „Skrzypka” i „Błyskawicy”- próbowali się ukryć. Niektórym z nich udało się schować na drzewach, w bagnach i zaroślach. Niemcy przystąpili do szczegółowego przeczesywania lasów, wykorzystując do tego celu psy tropiące. Wszyscy, których Niemcy odnaleźli, zostali na miejscu rozstrzelani albo dostali się do niewoli niemieckiej. Niektórzy z nich zaciekle bronili się do samego końca. Do legendy przeszła śmierć por. „Wojny”, który bronił się długo, zabijając kilkunastu lub kilkudziesięciu Niemców, a zginął dopiero wtedy, kiedy jego stanowisko ogniowe Niemcy obrzucili wiązkami granatów. Strasznej tragedii doznali ranni, którym nikt nie mógł udzielić pomocy – umierali w męczarniach. Wielu rannych zostało ukrytych przez swoich kolegów a później nikt nie mógł ich odnaleźć. W akcji Sturmwind II dokonano również pacyfikacji wielu miejscowości, zginęło kilkuset ludzi, tysiące wysiedlono. Pod Osuchami poległo ponad 240. partyzantów, wśród których było wielu dowódców oddziałów. Zamordowano 509. mieszkańców pobliskich wsi, a 8 wiosek w tym Osuchy, już nigdy nie powróciły do przedwojennego stanu i zostały spalone. W operacji Sturmwind II zginęło lub zostało rannych 700. żołnierzy niemieckich. Straty po stronie partyzantów były bardzo duże i wyniosły około 900. żołnierzy zabitych lub pomordowanych. Na cmentarzu w Osuchach znajdują się nagrobki 240. osób, obelisk i tablice z nazwiskami poległych. Co roku odbywają się tutaj uroczystości ku czci zmarłych.
“GLORIA VICTIS”
“Palą się znicze
A oni w trawie
Śpią pośród miasta.
Każdemu drzewo
Z serca wyrasta,
Na drzewach ptaki
Uwiły gniazdo
A w górze niebo
A w niebie gwiazda”
Danuta Wawiłow
Album fotograficzny OSUCHY – cmentarz partyzancki
Źródło:
- Włodzimierz Wójcikowski: Janów Lubelski i okolice. Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej, Lublin 1980.
- Jerzy Markiewicz: Paprocie zakwitły krwią partyzantów, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1987
- Niemieckie akcje pacyfikacyjne “Sturmwind I” i “Sturmwind II”. Serwis Polska Podziemna.
- Mini przewodnik 21 atrakcji turystycznych + współrzędne GPS – Osuchy – cmentarz partyzancki
- Janusz Skowroński – Szpital leśny AK „665″. Śladami partyzanckich fotografii z Puszczy Solskiej
- Ludwik Buczek OSUCHY 1939-1945
- Zeszyt Osuchowski Lata 1939-1945
- Romuald Kołodziejczyk Bitwa pod Osuchami Szczebrzeszyn
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Osuchy
- https://www.wojsko-polskie.pl/bitwa-pod-osuachami/
- http://lukowa.pl/index.php/12-pozycje-menu/osuchy
- https://miejscapamieci.org/miejsca/osuchy-cmentarz-partyzancki-i-miejsce-pamieci/
